Η κατάσταση των μεταναστών και των προσφύγων στην Ευρώπη

Τελευταία ενημέρωση Δευτέρα, 20/09/2021

Σε όλες τις ιστορικές περιόδους, οι άνθρωποι μετανάστευαν από έναν τόπο σε άλλο. Κάθε μέρα, μετανάστες και πρόσφυγες προσπαθούν να φτάσουν στην ΕΕ με σκοπό την προστασία και τη βελτίωση της ζωής τους.

Ορισμένοι ακολουθούν νόμιμες οδούς, άλλοι πάλι ρισκάρουν τη ζωή τους στη θάλασσα για να ξεφύγουν από την πολιτική καταπίεση, τον πόλεμο, τις φυσικές καταστροφές και τη φτώχεια. Τι κάνει η ΕΕ για να αντιμετωπίσει τη μεταναστευτική κρίση;

Κατανόηση της διαφοράς μεταξύ προσφύγων και μεταναστών

Οι πρόσφυγες είναι άτομα που προσπαθούν να ξεφύγουν από ένοπλες συγκρούσεις ή διώξεις. Αναγνωρίζονται ως τέτοιοι στη χώρα υποδοχής βάσει βάσιμου φόβου δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, ιθαγένειας, πολιτικής ή ιδιότητας μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), στα τέλη του 2018 υπήρχαν 25,9 εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως. Στην ΕΕ, η οδηγία για τις ελάχιστες απαιτήσεις ασύλου θεσπίζει κατευθυντήριες γραμμές για την παροχή διεθνούς προστασίας σε όσους την έχουν ανάγκη. 

Οι αιτούντες άσυλο είναι άτομα που ισχυρίζονται ότι είναι πρόσφυγες, αλλά δεν τους έχει αναγνωριστεί ακόμα καθεστώς πρόσφυγα. Επί του παρόντος, πρέπει να υποβάλουν αίτηση για προστασία στην πρώτη χώρα της ΕΕ στην οποία εισέρχονται. Λαμβάνουν καθεστώς πρόσφυγα ή διαφορετική μορφή διεθνούς προστασίας μόνο αφού ληφθεί θετική απόφαση από τις εθνικές αρχές. Αυτό σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζεται κάθε αιτών άσυλο ως πρόσφυγας. Το 2018 οι χώρες της ΕΕ παρείχαν προστασία σε περίπου 333 400 αιτούντες άσυλο.

Οι μετανάστες*, από την άλλη, γενικά επιλέγουν να μετακινηθούν όχι λόγω άμεσης απειλής ή δίωξης, αλλά κυρίως για να βελτιώσουν τη ζωή τους. Στόχος τους είναι η εξεύρεση εργασίας, η αναζήτηση καλύτερης εκπαίδευσης ή η επανένωση με την οικογένεια. Οι πρόσφυγες προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο, και συγκεκριμένα από τη Σύμβαση του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων. Αντίθετα, οι εθνικές κυβερνήσεις χειρίζονται τους μετανάστες στο πλαίσιο της δικής τους νομοθεσίας και διαδικασιών για τη μετανάστευση.

Δείτε τα βίντεο που δημιούργησε η UNHCR σχετικά με τη διαφορά μεταξύ μεταναστών και προσφύγων , σχετικά με τα εσωτερικά εκτοπισθέντα άτομα και σχετικά με το ποιος βοηθά τους πρόσφυγες.

Προώθηση της ένταξης των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη

Παράλληλα με τις πολιτικές για το άσυλο, τα προγράμματα προστασίας των συνόρων και την ανθρωπιστική βοήθεια, η ΕΕ στηρίζει την ένταξη των προσφύγων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, για παράδειγμα μέσω του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ). 

Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ στηρίζει την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών ένταξης, η κατάσταση που επικρατεί επιτόπου είναι πολύ άνιση μεταξύ των κρατών μελών. Τα προβλήματα αυτά ενίοτε επιδεινώνονται όταν οι νεαροί πρόσφυγες κλείνουν τα 18 και τα δίκτυα υποστήριξης στα οποία βασίζονταν ως τότε, εξαφανίζονται εν μία νυκτί. Επιπλέον, το επίπεδο εμπειρίας σε θέματα ένταξης διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών. 

Η κατάσταση των μεταναστών είναι επίσης δύσκολη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μετανάστες βρίσκονται σε δυσανάλογα δυσμενή θέση όσον αφορά την εκπαίδευση, την απασχόληση και την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η αξιοπρεπής στέγαση (μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το θέμα αυτό στην έκθεση της ΕΕ για τη νεολαία για το 2015, στην ενότητα που αφορά την ένταξη).

Σε μια εποχή που ενισχύονται οι διακρίσεις, η προκατάληψη, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, είναι νομικά, ηθικά και οικονομικά επιβεβλημένο να διασφαλίσουμε τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις θεμελιώδεις αξίες και ελευθερίες της ΕΕ και να καταβάλλουμε προσπάθειες για τη διαμόρφωση πιο συνεκτικών κοινωνιών.

Τι γίνεται με τους νέους με μεταναστευτικό υπόβαθρο;

Οι μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στην προσαρμογή στο νέο μαθησιακό περιβάλλον. Η κοινωνική ένταξη όλων των νέων, συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν μεταναστευτικό υπόβαθρο, αποτελεί προτεραιότητα της στρατηγικής της ΕΕ για τη νεολαία (2019-2027).

Από το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τα κράτη μέλη της ΕΕ στις προσπάθειές τους να εντάξουν τους μετανάστες στα εθνικά τους συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, από την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών προσδιορίζει τρεις προτεραιότητες για την εκπαίδευση:

• ένταξη των νεοαφιχθέντων μεταναστών στις δομές γενικής εκπαίδευσης το συντομότερο δυνατόν
• πρόληψη της υστέρησης των μεταναστών
• πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού και προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου.

Με το πρόγραμμα Erasmus+ χρηματοδοτούνται έργα και άλλες δραστηριότητες για την ένταξη των μεταναστών σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Οι στρατηγικές συμπράξεις έχουν στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων εκπαιδευτικών πρακτικών και την προώθηση της διακρατικής συνεργασίας. Το Erasmus+ στηρίζει επίσης την ανάπτυξη ικανοτήτων στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε χώρες-εταίρους οι οποίες επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις συνέπειες της μετανάστευσης. 

Η ΕΕ συγχρηματοδοτεί επίσης το δίκτυο εκπαίδευσης μεταναστών SIRIUS, το οποίο στηρίζει την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων με μεταναστευτικό υπόβαθρο μέσω στρατηγικών δραστηριοτήτων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. 

Τέλος, η Επιτροπή έχει προσφέρει σε πάνω από 100 000 πρόσφυγες και νεοαφιχθέντες μετανάστες πρόσβαση στη διαδικτυακή γλωσσική υποστήριξη, μια δωρεάν διαδικτυακή πλατφόρμα εκμάθησης γλωσσών, η οποία βοηθά τα άτομα να ενταχθούν στην κοινωνία υποδοχής τους.

Τι μπορείτε να κάνετε για να υποστηρίξετε την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων;

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να βοηθήσετε. Μπορείτε να ξεκινήσετε διαβάζοντας τον οδηγό «The contribution of youth work in the context of migration and refugee matters» (Η συμβολή της εργασίας στον τομέα της νεολαίας στο πλαίσιο της μετανάστευσης και των θεμάτων των προσφύγων). Εκεί θα βρείτε χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις διαθέσιμες δυνατότητες χρηματοδότησης. 
Επίσης, το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας προσφέρει καλές ευκαιρίες για ουσιαστική συμμετοχή σε αυτόν τον τομέα. 
Μπορείτε να συμβάλετε συμμετέχοντας σε τοπικές πρωτοβουλίες, στηρίζοντας εκστρατείες κατά του ρατσισμού, όπως η «Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων» στις 20 Ιουνίου και η εκστρατεία κατά της ρητορικής του μίσους, ή απλώς διατηρώντας ανοιχτό πνεύμα ως προς τους άλλους. 

Εάν είστε μέλος οργάνωσης νεολαίας ή επιθυμείτε να συμμετάσχετε σε ένα σχέδιο που προωθεί τη διαπολιτισμική κατανόηση, την αλληλεγγύη και τη συμμετοχή, η ΕΕ παρέχει διάφορες δυνατότητες χρηματοδότησης. Ας δούμε ορισμένες από αυτές:

• Το Erasmus+ προσφέρει διάφορες επιχορηγήσεις για σχέδια μαθησιακής κινητικότητας. Για παράδειγμα, μπορείτε να διοργανώσετε ή να λάβετε μέρος σε ανταλλαγές νέων που περιλαμβάνουν συνεργασία με πρόσφυγες ή μετανάστες. Το Erasmus+ για τον αθλητισμό παρέχει επίσης επιχορηγήσεις σε τοπικά σχέδια αθλητισμού με επίκεντρο την ένταξη των προσφύγων μέσω της πρόσκλησης υποβολής προτάσεων «Ο αθλητισμός ως εργαλείο για την ενσωμάτωση και την κοινωνική ένταξη των προσφύγων». Επίσης, επιβραβεύει τα καλύτερα έργα μέσω των ετήσιων βραβείων #BeInclusive της ΕΕ για τον αθλητισμό. Εάν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να συμμετάσχει ο οργανισμός σας, επικοινωνήστε με τον εθνικό οργανισμό της χώρας σας.
   
• Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Νεολαίας του Συμβουλίου της Ευρώπης παρέχει επίσης χρηματοδότηση σε τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές οργανώσεις νεολαίας. Παρέχει χρηματοδότηση σε πληθώρα τομέων, όπως τοπικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δραστηριότητες ευαισθητοποίησης που σχετίζονται με την απαγόρευση των διακρίσεων, ευρωπαϊκά σχέδια για την ένταξη, τη συμμετοχή και την κατάρτιση των οργανώσεων νεολαίας που συνεργάζονται με νεαρούς πρόσφυγες.
   
• Το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» της ΕΕ στηρίζει σχέδια που προωθούν την κοινωνική ένταξη, την ενσωμάτωση, τον διαπολιτισμικό διάλογο και την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και των προκαταλήψεων. Ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες μέσο συνάντησης, επικοινωνίας και ένταξης στις υφιστάμενες κοινότητες.
   
• Με το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, οι νέοι και νέες μπορούν να προσφέρουν εθελοντική εργασία ή να εργαστούν σε δραστηριότητες αλληλεγγύης και/ή να αναπτύξουν δικά τους έργα αλληλεγγύης στη χώρα τους ή στο εξωτερικό. Οι δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης μπορούν να διαρκέσουν από δύο έως δώδεκα μήνες. Υλοποιούνται, κατά κανόνα, στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

*Η διατύπωση «μετανάστης/-ρια» είναι ασαφής και δεν έχει νομική αξία. Σε διεθνές επίπεδο, δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτός ορισμός του/της «μετανάστη/-ριας». Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο γλωσσάριο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης εδώ.