Sytuacja migrantów i uchodźców w Europie

Ostatnia aktualizacja poniedziałek, 20/09/2021

Historycznie ludzie zawsze migrowali z miejsca na miejsce. Każdego dnia migranci i uchodźcy próbują dotrzeć do UE w poszukiwaniu ochrony i lepszego życia.

Niektórzy wykorzystują legalne sposoby, inni ryzykują życiem na morzu, aby uciec od represji politycznych, wojny, klęsk żywiołowych i ubóstwa. Jakie działania podejmuje UE w walce z kryzysem migracyjnym?

Różnica między uchodźcami a migrantami

Uchodźcy to osoby, które uciekają przed konfliktem zbrojnym lub prześladowaniami. Mianem tym określa się takie osoby w kraju przyjmującym, jeżeli występuje uzasadniona obawa, że osoby te będą prześladowane z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej. Według danych UNHCR pod koniec 2018 r. na całym świecie było 25,9 mln uchodźców. W UE obowiązuje dyrektywa w sprawie kwalifikowania, w której określono wytyczne dotyczące przyznawania ochrony międzynarodowej osobom potrzebującym takiej ochrony. 

Osoby ubiegające się o azyl to osoby, które twierdzą, że są uchodźcami, ale nie zostały jeszcze uznane za uchodźców. Obecnie takie osoby muszą ubiegać się o ochronę w pierwszym państwie UE, w którym się znajdą. Status uchodźcy lub inną formę ochrony międzynarodowej otrzymują jedynie w przypadku pozytywnej decyzji organów krajowych. Oznacza to, że nie każda osoba ubiegająca się o azyl zostanie uznana za uchodźcę. W 2018 r. państwa UE przyznały ochronę niemal 333 400 osobom ubiegającym się o azyl.

Z kolei migranci* to osoby, które zwykle decydują się zmienić kraj zamieszkania nie z powodu bezpośredniego zagrożenia lub prześladowań, ale głównie w celu poprawy życia, a więc znalezienia pracy, możliwości kształcenia, powrotu do rodziny. Uchodźcy podlegają ochronie na mocy prawa międzynarodowego, w szczególności Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r., natomiast migranci podlegają decyzjom władz krajowych podejmowanym zgodnie z ich wewnętrznymi przepisami i procedurami imigracyjnymi.

Obejrzyj materiały wideo przygotowane przez UNHCR na temat różnicy między migrantami a uchodźcami, na temat osób wewnętrznie przesiedlonych oraz na temat tego, kto pomaga uchodźcom.

Promowanie integracji uchodźców i migrantów w Europie

Oprócz polityki azylowej, programów ochrony granic i pomocy humanitarnej UE prowadzi też działania na rzecz integracji uchodźców w społeczeństwie europejskim, na przykład poprzez Fundusz Azylu, Migracji i Integracji (FAMI). 

Choć UE wspiera rozwój skutecznych strategii integracyjnych, w rzeczywistości sytuacja w poszczególnych państwach członkowskich jest bardzo zróżnicowana. Czasem problemy związane z integracją mogą się nasilić, kiedy młodzi uchodźcy kończą 18 lat i z dnia na dzień tracą dostęp do sieci wsparcia, z których dotychczas korzystali. Co więcej, państwa członkowskie mają też różny poziom doświadczenia w kwestii integracji. 

Sytuacja migrantów także jest trudna. Dowody wskazują, że migranci są znacznie bardziej narażeni na niesprzyjające uwarunkowania związane ze szkolnictwem, zatrudnieniem i dostępem do podstawowych usług, takich jak opieka zdrowotna i godne warunki mieszkaniowe (więcej na ten temat można przeczytać w sprawozdaniu z 2015 r. na temat młodzieży, w części dotyczącej włączenia).

W czasach coraz większej dyskryminacji, narastających uprzedzeń, rasizmu i ksenofobii, istnieją prawne, moralne i gospodarcze przesłanki do tego, by podtrzymać podstawowe prawa, wartości i wolności unijne, a także by podejmować wysiłki na rzecz bardziej solidarnych społeczeństw.

A co z młodzieżą ze środowisk migracyjnych?

Studenci i uczniowie ze środowisk migracyjnych często zmagają się z trudnościami w przystosowaniu się do nowych warunków nauki. Włączenie społeczne wszystkich młodych osób, w tym osób ze środowisk migracyjnych, jest jednym z priorytetów strategii UE na rzecz młodzieży (2019–2027).

Komisja Europejska od 2016 r. wspiera państwa członkowskie UE w działaniach na rzecz integracji uchodźców w ich systemach kształcenia i szkolenia, od wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem po szkolnictwo wyższe. W opracowanym przez Komisję Planie działania na rzecz integracji obywateli państw trzecich wskazano trzy priorytety w obszarze edukacji:

• włączenie nowo przybyłych migrantów do struktur szkolnictwa możliwie najwcześniej
• zapobieganie niedostatecznym wynikom w nauce wśród migrantów
• zapobieganie wykluczeniu społecznemu i promowanie dialogu międzykulturowego.

Program Erasmus+ umożliwia finansowanie projektów i innych działań ukierunkowanych na integrację migrantów we wszystkich sektorach kształcenia i szkolenia. Strategiczne partnerstwa mają na celu rozwój innowacyjnych praktyk edukacyjnych i promowanie współpracy transnarodowej. Erasmus+ wspiera także budowanie zdolności w zakresie szkolnictwa wyższego w krajach partnerskich, które są szczególnie dotknięte konsekwencjami migracji. 

UE współfinansuje również sieć SIRIUS zajmującą się tematyką kształcenia migrantów, która wspiera edukację dzieci i młodzieży ze środowisk migracyjnych poprzez strategiczne działania na szczeblu krajowym i międzynarodowym. 

Ponadto Komisja zapewniła ponad 100 tysiącom uchodźców i nowo przybyłych migrantów dostęp do Wsparcia Językowego Online – to darmowa platforma internetowa do nauki języka ułatwiająca integrację ze społeczeństwem przyjmującym.

Co możesz zrobić, aby wspierać włączenie migrantów i uchodźców?

Można zaangażować się na wiele sposobów. Na dobry początek zapoznaj się z dokumentem „Znaczenie pracy z młodzieżą w kontekście migracyjno-uchodźczym” zawierającym praktyczny zestaw narzędzi i przedstawiającym dostępne możliwości finansowania. 
Dobre możliwości konstruktywnego zaangażowania w tym obszarze oferuje także Europejskie Forum Młodzieży. 
Możesz uczestniczyć w lokalnych inicjatywach, wspierać kampanie przeciwko rasizmowi, takie jak obchodzony 20 czerwca Światowy Dzień Uchodźcy oraz kampania przeciwko mowie nienawiści (No Hate Speech Campaign), ale wystarczy, że otworzysz się na innych ludzi. 

Jeśli należysz do organizacji młodzieżowej lub chcesz dołączyć do projektu, który wspiera zrozumienie międzykulturowe, solidarność i uczestnictwo, UE zapewnia wiele różnych możliwości finansowania. Oto kilka przykładów:

• Erasmus+ oferuje wiele różnych dotacji na projekty z dziedziny mobilności edukacyjnej. Możesz na przykład organizować wymiany młodzieży polegające między innymi na pracy z uchodźcami lub migrantami lub uczestniczyć w takich wymianach. Erasmus+ Sport oferuje również dotacje na lokalne projekty sportowe skoncentrowane wokół integracji uchodźców, w ramach zaproszenia do składania wniosków pod nazwą „Sport jako narzędzie integracji i włączenia społecznego uchodźców”. Co roku przyznawane są także nagrody #BeInclusive EU Sport Awards dla najlepszych projektów. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, w jaki sposób Twoja organizacja może zaangażować się w działania na rzecz uchodźców, skontaktuj się z agencją krajową w swoim kraju.
   
• Europejski Fundusz Młodzieży utworzony przez Radę Europy również oferuje wsparcie finansowe dla lokalnych, krajowych i europejskich organizacji młodzieżowych. Z jego środków przyznawane są dotacje na najrozmaitsze projekty realizowane przez organizacje młodzieżowe pracujące z młodymi uchodźcami: od lokalnych działań edukacyjnych w zakresie praw człowieka, przez działania zwiększające świadomość na temat niedyskryminacji, aż po europejskie projekty w zakresie włączenia, uczestnictwa i szkolenia.
   
• Unijny program Kreatywna Europa wspiera projekty promujące włączenie społeczne, integrację, dialog międzykulturowy i walkę z ksenofobią i uprzedzeniami. Kultura może być dla uchodźców i migrantów punktem wyjścia do spotkań, komunikowania się i funkcjonowania w społecznościach.
   
• Dzięki Europejskiemu Korpusowi Solidarności młodzi ludzie mogą brać udział, jako wolontariusze lub pracownicy, w działaniach solidarnościowych lub tworzyć własne projekty w swoim kraju i za granicą. Działania Europejskiego Korpusu Solidarności mogą trwać od dwóch do dwunastu miesięcy. Zazwyczaj realizowane są na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej.

* Istnieje pewna niejednoznaczność co do znaczenia terminu „migrant”, która jednak nie ma wartości prawnej. Na szczeblu międzynarodowym nie ma powszechnie uznanej definicji „migranta”. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w glosariuszu Europejskiej Sieci Migracyjnej dostępnym tutaj.