De situatie van migranten en vluchtelingen in Europa

Laatste wijziging Maandag, 20/09/2021

Migratie is van alle tijden. Elke dag proberen migranten en vluchtelingen de EU te bereiken, op zoek naar bescherming en een beter leven.

Sommigen gebruiken de legale weg, anderen wagen hun leven op zee om te ontsnappen aan politieke onderdrukking, oorlog, natuurrampen en armoede. Wat doet de EU om de migratiecrisis aan te pakken?

Het verschil tussen vluchtelingen en migranten

Vluchtelingen zijn mensen die gewapende conflicten of vervolging ontvluchten. Deze personen worden in hun gastland als vluchteling erkend omdat er een gegronde vrees bestaat voor vervolging op basis van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of lid zijn van een bepaalde sociale groep. Volgens de UNHCR waren er eind 2018 over de hele wereld 25,9 miljoen vluchtelingen. In de EU bepaalt de richtlijn asielnormen wanneer personen internationale bescherming kunnen genieten. 

Asielzoekers zijn mensen die beweren vluchteling te zijn, maar nog niet als zodanig zijn erkend. Momenteel moeten zij bescherming aanvragen in de eerste EU-lidstaat die zij binnenkomen. Asielzoekers krijgen pas de status van vluchteling of een andere vorm van internationale bescherming als de nationale autoriteiten een positieve beslissing hebben genomen. Dit betekent dat niet elke asielzoeker als vluchteling zal worden erkend. In 2018 verleenden de EU-landen bescherming aan bijna 333.400 asielzoekers.

Daarentegen kiezen migranten* er over het algemeen niet voor om hun land te verlaten vanwege een directe bedreiging of vervolging, maar vooral om hun leven te verbeteren: omdat ze een baan willen vinden, een betere opleiding willen krijgen of herenigd willen worden met hun familie. Vluchtelingen worden beschermd door het internationaal recht, met name het Vluchtelingenverdrag van 1951, terwijl migranten door elk land worden behandeld volgens de eigen immigratiewetten en -processen.

Bekijk de video's die de UNHCR heeft gemaakt over het verschil tussen migranten en vluchtelingen, over intern ontheemden en over wie vluchtelingen helpt.

De integratie van vluchtelingen en migranten in Europa bevorderen

Naast het asielbeleid, de programma's om de grenzen te bewaken en het bieden van humanitaire hulp, steunt de EU ook de integratie van vluchtelingen in de Europese samenleving, bijvoorbeeld via het Fonds voor asiel, migratie en integratie (AMIF). 

De EU ondersteunt de ontwikkeling van doeltreffende integratiestrategieën, maar de situatie ter plaatse verschilt sterk tussen de lidstaten. Deze problemen worden soms nog groter als jonge vluchtelingen 18 jaar oud worden en de ondersteuning die ze voordien kregen van de ene op de andere dag verdwijnt. Bovendien hebben niet alle lidstaten evenveel ervaring met integratiethema's. 

De situatie van migranten is ook moeilijk. Uit onderzoek blijkt dat migranten onevenredig slecht presteren op het gebied van onderwijs, werkgelegenheid en toegang tot basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg en fatsoenlijke huisvesting (meer informatie hierover is te vinden in het EU-jongerenrapport, in het hoofdstuk over inclusie).

Discriminatie, vooroordelen, racisme en vreemdelingenhaat komen steeds vaker voor. Daarom is het nu vanuit wettelijk, moreel en economisch oogpunt belangrijk de grondrechten, waarden en vrijheden van de EU hoog te houden en te streven naar meer samenhang in de samenleving.

Hoe zit het met jongeren met een migrantenachtergrond?

Studenten met een migrantenachtergrond hebben het vaak moeilijk om zich aan te passen aan een nieuwe leeromgeving. De sociale inclusie van alle jongeren, ook die met een migrantenachtergrond, is een prioriteit van de EU-strategie voor jongeren (2019-2027).

Sinds 2016 steunt de Europese Commissie de EU-landen om migranten te helpen integreren in het onderwijs, op alle niveaus: van de opvang van de allerkleinsten tot het hoger onderwijs. In het actieplan van de Commissie voor de integratie van onderdanen van derde landen zijn drie prioriteiten op het gebied van onderwijs vastgesteld:

• nieuwkomers zo snel mogelijk integreren in het reguliere onderwijs
• achterblijvende onderwijsprestaties bij migranten voorkomen
• sociale uitsluiting voorkomen en interculturele dialoog bevorderen

Het Erasmus+-programma financiert projecten en andere activiteiten voor de integratie van migranten in alle sectoren van onderwijs en opleiding. Door middel van strategische partnerschappen worden innovatieve onderwijsmethoden en transnationale samenwerking bevorderd. Erasmus+ ondersteunt ook de capaciteitsopbouw in het hoger onderwijs in partnerlanden die bijzonder zwaar worden getroffen worden door de gevolgen van migratie. 

De EU draagt ook bij tot de financiering van het Sirius-netwerk voor migrantenonderwijs dat het onderwijs aan kinderen en jongeren met een migrantenachtergrond ondersteunt via strategische activiteiten op nationaal en internationaal niveau. 

Ook heeft de Commissie meer dan 100 000 vluchtelingen en nieuwkomers toegang gegeven tot Online Linguistic Support. Dat is een platform voor gratis onlinetaalondersteuning dat mensen helpt bij hun integratie in de samenleving van het gastland.

Wat kun jij doen om de integratie van migranten en vluchtelingen te bevorderen?

Je kunt op verschillende manieren betrokken raken. Je kunt beginnen met het lezen van "The contribution of youth work in the context of migration and refugee matters". Dat is een praktisch instrument waarin alle beschikbare financieringsmogelijkheden worden beschreven. 
Ook via het Europees Jongerenforum kun je een zinvolle bijdrage leveren. 
Je kunt ook je steentje bijdragen door lokale initiatieven te helpen, campagnes tegen racisme te ondersteunen, zoals de "Wereldvluchtelingendag" op 20 juni en de campagne No Hate Speech, of gewoon door open te staan voor anderen. 

Ben je lid van een jongerenorganisatie of wil je meedoen aan een project dat intercultureel begrip, solidariteit en participatie bevordert? Dan biedt de EU verschillende financieringsmogelijkheden. Enkele voorbeelden zijn de volgende:

• Erasmus+ biedt verschillende beurzen aan voor projecten rond leermobiliteit. Je kunt bijvoorbeeld deelnemen aan uitwisselingen met jongeren waarbij wordt gewerkt met vluchtelingen of migranten, of deze mee helpen organiseren. Erasmus+ Sport geeft ook subsidies aan lokale sportprojecten die gericht zijn op de integratie van vluchtelingen, via de oproep tot het indienen van voorstellen op het gebied van "Sport als instrument voor integratie en sociale inclusie van vluchtelingen". De beste projecten worden beloond tijdens de jaarlijkse #BeInclusive EU Sport Awards. Wil je meer weten over hoe jouw organisatie kan bijdragen, neem dan contact op met de nationale instantie in jouw land.
   
• De Europese Jongerenstichting van de Raad van Europa financiert ook lokale, nationale en Europese jongerenorganisaties. Deze stichting financiert allerlei activiteiten, van lokale onderwijsactiviteiten over mensenrechten en bewustmaking van non-discriminatie tot Europese projecten op het gebied van inclusie, participatie en opleiding voor jongerenorganisaties die met jonge vluchtelingen werken.
   
• Het programma EU Creative Europe steunt projecten ter bevordering van sociale inclusie, integratie, interculturele dialoog en de strijd tegen vreemdelingenhaat en vooroordelen. Cultuur kan vluchtelingen en migranten helpen om elkaar te ontmoeten, met elkaar te communiceren en te integreren in bestaande gemeenschappen.
   
• In het Europees Solidariteitskorps kunnen jongeren vrijwilligerswerk doen of werken aan solidariteitsactiviteiten en/of hun eigen solidariteitsprojecten opzetten in hun eigen land of in het buitenland. De activiteiten van het Europees Solidariteitskorps kunnen twee tot twaalf maanden duren. Ze worden meestal in de lidstaten van de Europese Unie georganiseerd.

* De term "migrant" is verwarrend en heeft geen juridische waarde.Er bestaat geen algemeen aanvaarde definitie van "migrant" op internationaal niveau. Meer uitleg hierover is te vinden in de woordenlijst van het Europees Migratienetwerk, zie hier.