X’inhu t-tibdil fil-klima?

L-aħħar aġġornament sar fi L-Erbgħa, 21/10/2020

It-tibdil fil-klima hu fuq fomm kulħadd. Xtiewi eċċezzjonalment sħan, nirien fil-foresti inkontrollabbli u glaċieri li qed jinħallu b’mod aktar mgħaġġel milli mistenni, huma lkoll fenomeni li jirriżultaw mit-tibdil fil-klima.

Ifhem it-tibdil fil-klima, il-kawżi u l-impatt tiegħu f’ħames mistoqsijiet ewlenin.

1. X’inhu t-tibdil fil-klima?

Ikkawżat mit-tisħin globali, it-tibdil fil-klima jirreferi għal xejriet tat-temp fit-tul fuq id-Dinja bħalma huma t-temperatura, il-livelli tal-baħar u l-preċipitazzjoni. 

Il-klima tad-dinja nbidlet b’mod drammatiku ħafna drabi minn meta l-pjaneta ġiet iffurmata 4.5 biljun sena ilu. Hi varjat bejn il-perjodi sħan u l-eri glaċjali; dawn iċ-ċikli dejjem ħadu għexur ta’ eluf jew miljuni ta’ snin. F’dawn l-aħħar 150 sena (l-era industrijali) it-temperaturi żdiedu b’rata aktar mgħaġġla minn kwalunkwe żmien ieħor.

2. X’inhuma l-kawżi tat-tibdil fil-klima?

Il-kawża primarja tat-tibdil fil-klima hi l-ħruq ta’ fjuwils fossili bħaż-żejt, il-faħam u l-gass naturali, li jerħu gassijiet serra fl-atmosfera. Attivitajiet umani oħrajn, bħall-agrikoltura u d-deforestazzjoni, jikkontribwixxu wkoll għall-proliferazzjoni tagħhom. Il-problema hi li dawk il-gassijiet jaqbdu s-sħana fl-atmosfera: Dan jissejjaħ l-effett serra. 

Mingħajr l-effett serra, it-temperatura medja tal-pjaneta għandha tkun -18°C. Iżda l-attivitajiet tal-bniedem ta’ kuljum jimmassimizzaw dan l-effett, u dan iwassal biex it-temperatura tal-pjaneta tiżdied saħansitra aktar. Minkejja l-impenji internazzjonali, il-livell tad-dijossidu tal-karbonju (CO2) fl-atmosfera qed ikompli jikber u laħaq rekord ieħor fl-2019 skont l-Organizzazzjoni Meteoroloġika Dinjija (kważi +150% meta mqabbel mal-1750). 

3. X’inhu l-impatt tat-tibdil fil-klima?

L-impatt ewlieni tat-tibdil fil-klima hu ż-żieda fit-temperatura globali tal-pjaneta, li żdiedet b’1.1°C mill-perjodu preindustrijali. Id-deċennju 2010-2020 se jkun dak ta’ sħana globali eċċezzjonali, u l-2019 hi t-tieni l-aktar sena sħuna reġistrata. Jekk it-tendenza ta’ tisħin attwali tkompli, it-temperaturi jistgħu jogħlew b’3-5 °C sa tmiem dan is-seklu b’effetti diżastrużi potenzjali. B’paragun ma’ dan, 5°C huma ż-żieda fit-temperatura osservata matul dawn l-aħħar 10,000 sena.

Iż-żieda fit-temperatura għandha impatt fuq it-tidwib tal-massa tas-silġ fil-poli, li jikkawża żieda fil-livelli tal-baħar, jikkaġuna l-għargħar u jhedded l-ambjenti kostali. It-tibdil fil-klima jikkontribwixxi wkoll għal avvenimenti estremi tat-temp aktar frekwenti u intensi, bħal maltempati, nixfiet, mewġiet ta’ sħana u nirien fil-foresti. Hemm varjazzjonijiet reġjonali qawwija ħafna f’dawn il-mudelli, u xi partijiet tad-dinja huma aktar affettwati minn oħrajn. 

4. U n-nies?

Kemm saħħitna kif ukoll is-sigurtà tal-ikel tagħna huma mhedda, b’mod partikolari fl-Afrika u fl-Ażja, fejn jgħixu wħud mill-akbar popolazzjonijiet taż-żgħażagħ fid-dinja. Kif imsemmi fil-Programm tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Ambjent (UNEP), it-tisħin globali ta’ 2°C se jpoġġi aktar minn nofs il-popolazzjoni tal-Afrika f’riskju ta’ nuqqas ta’ nutrizzjoni. L-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa wissiet li s-saħħa ta’ miljuni tista’ tkun mhedda minn żidiet fil-malarja, il-mard li jittieħed mill-ilma u l-malnutrizzjoni. Dan se jkollu wkoll impatt fuq il-migrazzjonijiet tal-bniedem, b’żieda prevista ta’ refuġjati minħabba l-klima. 

5. Nistgħu nwaqqfu t-tibdil fil-klima?

Jekk il-bidla fil-klima ma tistax titreġġa’ lura, nistgħu ntaffu l-effetti tagħha u nadattaw għall-konsegwenzi tagħha. L-azzjonijiet ta’ mitigazzjoni huma dwar it-tnaqqis tal-ammont ta’ emissjonijiet rilaxxati fl-atmosfera, pereżempju bl-iżvilupp ta’ enerġiji nodfa u billi jiżdiedu ż-żoni forestali. Huma meħtieġa bidliet drastiċi f’oqsma ewlenin bħat-trasport, l-enerġija, l-industrija, l-akkomodazzjoni, l-immaniġġjar tal-iskart u l-agrikoltura. 

L-adattament għat-tibdil fil-klima jfisser it-tħejjija għall-effetti tiegħu u biex is-soċjetà tagħna ssir aktar reżiljenti. Dan jista’ jfisser, pereżempju, l-użu tar-riżorsi tal-ilma skarsi b’mod aktar effiċjenti, l-adattament tal-prattiki agrikoli u tal-forestrija, u l-iżgurar li l-bini u l-infrastruttura jkunu kapaċi jifilħu għal kundizzjonijiet klimatiċi futuri u avvenimenti estremi tat-temp. 

L-impatti tat-tibdil fil-klima spiss jinħassu l-aktar f’żoni u fost popolazzjonijiet li huma diġà vulnerabbli. L-indirizzar tat-tibdil fil-klima hu wkoll dwar l-għajnuna lil dawk l-aktar vulnerabbli u biex isir progress dwar sfidi globali oħrajn bħall-ġlieda kontra l-faqar, l-inugwaljanza u d-degradazzjoni ambjentali. L-organizzazzjonijiet internazzjonali, is-soċjetà ċivili u aktar u aktar żgħażagħ qed jinsistu għal azzjoni globali biex jiġi indirizzat it-tibdil fil-klima. L-UE poġġiet it-tibdil fil-klima fil-quċċata tal-aġenda politika tagħha bil-Patt Ekoloġiku Ewropew, li ġie żvelat f’Diċembru 2019 mill-President tal-Kummissjoni Ewropea Ursula von der Leyen. Il-Patt Ekoloġiku Ewropew għandu l-għan ewlieni li l-Ewropa ssir l-ewwel kontinent newtrali mil-lat ta’ klima sal-2050.